Hai khoảng
thời gian tương đối ngắn Hoa Kỳ trở thành siêu cường vượt trội là sau thế chiến
2 và sau chiến tranh lạnh. Vào hai thời điểm đó, sức mạnh tổng hợp của Mỹ vượt
xa các cường quốc khác.
Sau cuộc nội chiến (Civil War, 1861-65) một thập kỉ, nền kinh tế Hoa Kỳ đã tăng trưởng rất
nhanh và qua mặt Anh quốc--siêu cường vào hai thế kỉ 18-19. Tuy vậy,
về nhiều lĩnh vực khác như khoa học, công nghệ, quân sự, Hoa Kỳ vẫn chưa bằng
các cường quốc Châu Âu. Tuy vậy, Hoa Kỳ tăng trưởng kinh tế nhanh hơn và đến đầu
thế kỉ 20 đã có thu nhập bình quân đầu người cao hơn các cường quốc Anh, Pháp Đức;
bỏ xa Ý, Nga hay Nhật. Mỹ muốn cắt đứt vây cánh của các cường quốc này để trở
nên lãnh đạo thế giới nhanh hơn nên có hứa hẹn với các quốc gia bị xâm chiếm bởi
các cường quốc Châu Âu (có Việt Nam) sẽ trợ giúp họ giành độc lập. Thế chiến 2
đã thay đổi tất cả.
Sau thế chiến 2, các cường quốc đều bại trận.
Đức, Ý, và Nhật kiệt quệ đã đành. Những kẻ thắng trận cũng chả khá hơn. Bị chia
cắt mấy năm bởi phát xít, Anh quốc, vốn là đảo, đã suy yếu nhiều và dần trở
thành đại cường, không còn siêu nữa. Do vậy, Anh quốc đành phải nhờ Mỹ giúp kiểm
soát Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ trước nguy cơ Liên Xô. Pháp đã từng bị Đức chiếm nên
cũng coi như thua. Liên Xô trước chiến tranh dân chả giàu có gì lắm; tuy thắng
nhưng sức mạnh cũng xem như bại vì bị Đức đánh đến sát thủ đô, phải vắt tận
cùng những giọt sinh lực cuối mới đẩy Đức ra được. Liên Xô đã tan hoang đất nước
và thiệt mạng hơn 20 triệu người. Chỉ có Hoa Kỳ, bán vũ khí cho hai bên, nên đã giàu mạnh nay lại giàu mạnh hơn vì
các cường quốc khác kiệt sức. Với nền kinh tế mạnh nhất và quân sự mạnh nhất cộng
với vũ khí nguyên tử, Hoa Kỳ đã vô đối. Khoảnh khắc này chỉ tồn tại không lâu,
vài năm. Liên Xô đã chế bom nguyên tử sau Hoa Kỳ 4 năm (1949), phá vỡ sự độc
quyền vũ khí này. Liên Xô không chỉ là đối thủ về quân sự mà còn là đối thủ về
số lượng đồng mình với Mỹ. Gã này có thời gian về kinh tế cũng đã cỡ 70% Hoa Kỳ.
Mới
đầu, Hoa Kỳ có chính sách làm cho Đức suy yếu về kinh tế. Mỹ nghĩ rằng gã này
đã gây thế chiến 1 , thế chiến 2. Nếu nó mạnh lên nữa thì sẽ có thể gây thế chiến
3. Sức mạnh kinh tế Hoa Kỳ quá lớn. Sau 1945 vài năm, những báo cáo độc lập gửi
về Mỹ cho biết Đức đã có hiện tượng đói nghèo! Cùng lúc đó, chủ nghĩa cộng sản
đã lớn mạnh ở Đông Âu. Phong trào này đã bắt đầu lớn lên ở Pháp và Ý—những đồng
minh quan trọng của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ e đối thủ sẽ lan mạnh nên đổi chính sách: viện
trợ kinh tế cho các nước này. Chỉ khi các đồng minh này hùng mạnh thì mới đối
chọi với Liên Xô và đồng minh hiệu quả. Kế hoạch Marshall đã ra đời vào năm
1948.
Lời
hứa ngày trước ủng hộ độc lập cho các dân tộc bị các cường quốc Châu Âu xâm chiếm
đã tiêu tan. Hoa Kỳ hứa ngày trước là muốn cắt đứt vây cánh các cường quốc này
để dễ bề vượt lên thống trị thế giới chứ không hẳn muốn giúp đỡ các quốc gia bị
áp bức hay muốn công bằng trên thế gian. Nay Liên Xô quá mạnh, Mỹ phải đổi ngược
chính sách. Không giúp các nước thuộc địa của các cường quốc Châu Âu nữa mà còn
viện trợ cho các cường quốc này. Riêng ở chiến trường Việt Nam, từ 1945-1954, tổng
số sức mạnh quân sự Hoa Kỳ đã viện trợ cho Pháp là 80%.
Rồi Nhật Bản lại trồi lên về
kinh tế cực nhanh. Chỉ sau 15 năm từ thế chiến 2 đã trở thành số 2 về kinh tế
thế giới và duy trì vị trí này trong khoảng nửa thế kỉ. Nhật Bản dần dần là chủ
nợ lớn nhất của Mỹ và của thế giới trong khi Hoa Kỳ là con nợ lớn nhất của Nhật
và thế giới. Hơn nữa, có thời gian bình quân đầu người Nhật Bản qua mặt cả Hoa Kỳ. Quốc gia này còn làm sự siêu cường vượt trội về công nghệ của Mỹ lu mờ khi công nghiệp xe
hơi Nhật Bản đã gần như đánh bại Hoa Kỳ, biến thành phố Detroit, niềm tự hào xe
hơi, lâm vào dài lâu khủng hoảng. Nói chung là Liên Xô và Nhật Bản đã làm cho
khoảnh khắc siêu cường vượt trội thứ nhất của Hoa Kỳ mất tăm. Mỹ vẫn là siêu cường
nhưng không hoàn toàn vượt trội.
Khoảnh khắc siêu cường vượt trội
lần hai bắt đầu năm 1991 sau khi Liên Xô tan rã và Nhật Bản rơi vào cuộc suy trầm
kinh tế vài thập kỉ. Lúc này, khi nền kinh tế các ông lớn nhất Châu Âu cũng chỉ
bằng một đôi tiểu bang của siêu cường, Hoa Kỳ đã quay trở lại (khi chấp nhận
thua kém về công nghiệp ô tô của Nhật hay Đức nhưng đột phá về công nghệ thông
tin và đồ điện tử) để lại dẫn đầu thế giới. Khoảnh khắc này dài hơn, Hoa Kỳ
duy trì được ngôi vị chúa tể hoàn toàn áp đảo các đại cường được ba thập kỉ trước
khi đối thủ kế tiếp của nó trồi lên cực nhanh là Trung Quốc. Hoa Kỳ vẫn đang tăng trưởng kinh tế nhanh nhất trong các đại cường phát triển. Tuy vậy, sau 30 năm từ lúc Liên Xô đổ sụp (2021),
nền kinh tế Trung Quốc có thể sẽ bằng 75% Hoa Kỳ. Dù dân Trung Quốc hãy còn rất
nghèo khi so với dân Mỹ lúc đó cũng như chưa thể sánh nổi về khoa học, công nghệ,
giáo dục, văn hoá, hay đồng minh lẫn quân sự, Trung Quốc sẽ dần dần làm lu mờ sự vượt trội của siêu cường Mỹ lần hai.
