Thầy Pháp Xa hỏi nên đọc những gì?
Thông tin bên này được phân loại ra theo một hệ thống kim tự tháp. Tôi vẽ cái ảnh cho thầy thấy.
Kim tự tháp này tạm chia 5 tầng. Tầng đáy rộng mà đỉnh thì hẹp. Từ đáy
lên, Tầng thấp nhất là các loại báo miễn phí hằng ngày. Có thể là báo
giấy hay báo điện tử. Ở Mỹ đây ở các tiệm Việt Nam hay để báo miễn phí
bằng tiếng Việt, và có thể tiếng Anh. Có thể kể thêm tầng này là các bài
viết từ email, facebook, blog...hay các từ điển tự định nghĩa
(Wikipedia) của bất cứ ai. Nói chung số lượng rất nhiều (đáy kim tự tháp
rộng) nhưng chất lượng kém nhất (tầng thấp nhất). Không nói những thông
tin này là sai. Nhưng mình cũng không nói những thông tin miễn phí này
là đúng. Mình chỉ có thể nói đây là những nguồn thông tin không đáng tin
cậy. Mình nhớ có lần một vị thượng toạ chuyên tu hỏi mình về việc có
nhận bài viết qua email Người Trung Quốc ăn thịt người. Thượng Toạ hỏi
mình chuyện này có không? Mình bảo không thể nói có mà cũng không thể
nói không, mình không kết luận được. Mình chỉ có thể nói là nó được lan
truyền từ những nguồn thông tin không đáng tin cậy, Không thể được dùng
để trích dẫn trong khi viết lách hàn lâm. Tất nhiên, mình khi viết trên
facebook thì vẫn có thể dùng trích từ các loại này vì nó miễn phí và phổ
biến. Facebook có tính chất chơi vui nên sao cũng đựợc.
Tầng thứ
hai (từ tầng này trở lên đều phải bỏ tiền ra mua, không miễn phí) là
những báo hàng ngày mình phải bỏ tiền ra mua. Bên Mỹ này nó gọi là free
market--thị trường tự do. Tức tiền nào của nấy. Có báo cũng rẻ và có báo
cũng khá mắc. Ở Mỹ, có thể tạm nói, chỉ tạm nói thôi, 2 nhật báo uy tín
nhất là The New York Times và The Wall Street Journal. Thông tin này
khá tốt, tốt hơn nhiều những báo miễn phí kia vì được viết bởi những cây
bút khá uy tín và được ban biên tập kiểm duyệt. Mình năm ngoái vẫn
thường mua tờ báo thứ 2 này đọc hàng ngày. Đăng kí xong thì nó cho mình
cả báo điện tử lẫn báo giấy họ đưa đến mỗi sớm tinh mơ. Các loại báo
tầng 1 và 2 này (daily newspaper) đáp ứng nhu cầu thời sự của con người.
Thông tin được cập nhật hằng ngày.
Nhược điểm của loại báo mua này
là vì nó ra hàng ngày nên nó cần khẩn trương cho kịp giờ. Nó không đủ
thời gian để kiểm chứng và kiểm duyệt. Nó có thể sai sót. Dù báo mua này
khá tốt, trong viết lách học thuật vẫn ít khi đựợc chấp nhận trích dẫn.
Thế là mình lên tầng thứ 3, các loại tạp chí (magazine). Các loại này
khá đa dạngmình không biết hết, xuất bản nửa tháng hay một tháng hay 3
tháng hoặc lâu hơn. Các loại này có thể đáp ứng tính thời sự và cũng có
nhiều bài giá trị vì đã có một khoảng thời gian để kiểm duyệt. Nhiều
người thích mua tạp chí vì nó có thể giữ lâu hơn nhật báo, màu sắc đẹp
hơn trong khi nó quét được khá nhiều thông tin quan trọng trong thời
gian vừa qua. Nó dành cho người không có nhu cầu chém gió (không cần tin
thời sự), cũng như người bận rộn không đủ thời gian và năng lượng đọc
báo hàng ngày. Tuy vậy, nó cũng chưa được chấp nhận rộng rãi trong những
bài viết mang tính hàn lâm.
Tầng thứ 4 gồm những cuốn sách (book)
của các tác giả uy tín. Vì đang nói về đọc, nhưng nếu nói về xem thì
cũng có thể tương đương, tầng này là những bộ phim của các đạo diễn uy
tín. Hãy nhớ một điều là nếu tác giả ấy chuyên về kinh tế, thì viết sách
về kinh tế ta có thể tin; nếu vị này viết về tôn giáo hay thiên văn,
hay chính trị...thì không nên tin vì vị này liền trở thành tác giả không
uy tín. Anh chỉ giỏi trong lĩnh vực của anh thôi! Ra khỏi lĩnh vực này
thì anh cũng xoàng như người khác. Trong viết lách hàn lâm có thể chấp
nhận những cuốn sách từ các vị này. Nhưng thỉnh thoảng vẫn không được
chấp nhận. Hiện mình đang học về Phật Giáo với giáo sư D'Amato. Ông ấy
không chấp nhận mình trích dẫn từ các cuốn sách dù tác giả nổi tiếng;
Ông ấy chỉ chấp nhận những tạp chí hàn lâm. Đức Dalai Lama hay thiền sư Nhất Hạnh vẫn không được trích dẫn. Có nghĩa là khi muốn viết điều gì đó hàn lâm, mình không nên lấy sách hai vị cực kì nổi tiếng ấy trích ra. Phải có bằng tiến sĩ ở trường tốt thì mới nên lấy nguồn từ tác giả ấy. Tiến sĩ danh dự không tính.
Tạp chí hàn lâm
(scholarly journal hay academic journal) nằm ở tầng 5, tầng cao nhất cuả
kim tự tháp. Đây là những tạp chí đã qua thẩm định (peer review). Khi
một người nào đó, khá giỏi, viết bài muốn đăng lên tạp chí uy tín thì họ
có một và hoặc vài chuyên gia đánh giá cái bài này nó chất lượng ra
sao. Nếu tốt mới được đăng lên. Việc đánh hàn lâm này có thể mất thời
gian khá lâu, vài tháng, nửa năm, một năm, hoặc 2 năm. Đây là những bài
viết uy tín, được dùng để học tập và trích dẫn trong khi mình viết các
bài viết mang tính hàn lâm. Mình nhớ khi muốn viết về anh chàng Joshua
Wong, người đấu tranh cho dân chủ ở Hong Kong, thì phong trào chàng này
bùng phát đã hơn 3 tháng mà vẫn chưa có tạp chí uy tín nào đăng cả.
Có câu nói thế này, "một trong những nghịch lí thời nay là con người
thừa thông tin nhưng đói tri thức." Thời gian của mình không nhiều,
chúng ta cần chọn những thông tin, tri thức từ các tạp chí uy tín mà
đọc. Mình có thể đọc những cuốn sách hay từ các tác giả nổi tiếng hay từ
các nhân vật nổi tiếng đề cử, giới thiệu. Người dân những nước nghèo
không chịu bỏ tiền mua để đọc, chỉ đọc đồ miễn phí thì chất lượng không
cao. Họ có thể làm mồi ngon cho tuyên truyền, khiến tư duy sai lạc, đi
vào cực đoan. Kết quả là những quốc gia đó không có nhiều sáng tạo,
không làm được xe máy, xe hơi hay cao hơn...
Thừa thông tin nhưng đói tri thức là vậy.
BBC hay
VOA hay RFI...là những báo hằng ngày khá nổi tiếng từ các quốc gia Anh,
Mỹ, Pháp. Tuy vậy, đây không phải là những nguồn thông tin đáng tin cậy,
khách quan, ít nhất trong viết lách hàn lâm. RFA (Á Châu Tự Do) lại càng không phải nguồn uy tín; chất lượng nguồn này còn kém hơn các nguồn trước. Anh Ba Sàm, Đàn Chim Việt...cũng không phải nguồn khách quan. Ngược lại cũng thế, một số tờ báo ca ngợi đảng Cộng Sản trong nước cũng không phải là nguồn khách quan. Cũng xin nói thêm, từ ngàn xưa thời Đức Phật, ngài đã bác cả hai cực đoan Duy Vật và Duy Tâm. Đến thế kỉ 20, đất nước ta có một cuộc nội chiến khủng khiếp giữa 2 chủ nghĩa này. Miền bắc theo Cộng Sản là Duy Vật: chết là hết. Miền nam theo duy tâm Thiên Chúa: có linh hồn bất diệt. Gần nửa thế kỉ trôi qua mà cả hai ý thức hệ này vẫn choảng nhau quyết liệt trên báo chí tuyên truyền. Đạo Phật là trung đạo. Mình không Duy Tâm cũng chẳng Duy Vật. Nhiều người theo Phật mà không biết điều này.
Mình cần đọc hay học về hai mặt: sâu và rộng.
Học về chiều sâu tức là chọn một ngành nào đó để đi theo. Ngoài đam mê,
nó còn là cái nghề kiếm cơm. Tôi là tu sĩ Phật Giáo nên tôi học về Phật
Giáo bên này. Tôi thấy hài lòng và may mắn về điều đó. Học Phật, tu
Phật, và dạy Phật. Nhiều người không có chuyên môn. Chuyện gì cũng nói
được nhưng chả giỏi chuyện nào cả. Trong Phật học cũng cần chuyên sâu về
một mảng nào mới hay. Trong Phật Giáo, tạp chí này là uy tín, Journal of the International Association of Buddhist Studies:
https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/jiabs/index
Con người cần được giáo dục về bề rộng. Có
kiến thức chuyên môn chưa đủ. Tri thức bề rộng làm cho tầm nhìn mình trở
nên cởi mở và phong phú hơn, ít rơi vào cực đoan. Người học y khoa
không phải là học y khoa từ lúc 5 tuổi. Muốn học y khoa phải học xong
cấp 3 rồi phải học 2 năm đầu đại cương toán lý văn chương triết học đạo
đức... nữa. Sau đó mới được học kiến thức chuyên môn. Ở Mỹ đào tạo bác
sĩ còn yêu cầu cao hơn nữa. Nói sơ vậy cho mình biết việc học rộng rất
quan trọng. Người xưa dạy "thượng tri thiên văn, hạ tri địa lý, trung
tri nhân sự" nhằm đào tạo con người đầy đủ tri thức về nhân sinh quan và
vũ trụ quan.
Để đọc tốt hơn, mình cũng nên tập viết. Nhưng có lẽ
tôi chia sẻ chừng này cũng tạm đủ. Xin dừng. Cảm ơn câu hỏi rất trí
tuệ của thầy.
Thân ái,
