Tôn Giáo Học Từ Nhiều Cách Tiếp Cận

Xin giới thiệu cuốn sách hay về tìm hiểu Tôn Giáo qua nhiều hướng tiếp cận.

Cách đây vài tháng mình có giảng 1 bài về các trường phái nghiên cứu tôn giáo.

Hướng học hỏi và truyền bá tôn giáo truyền thống là theology. Dịch chữ này ra tiếng Việt là thần học e không đúng. Đại khái hiểu về cách này đó là học hỏi kinh điển trong tôn giáo nào đó rồi giảng dạy lại cho tín đồ. Điều này có từ ngàn xưa và sẽ tiếp tục trong tương lai. Đây là phương pháp phổ biến nhất trong quá khứ. Chữ thần học theo định nghĩa là học về Thượng Đế hay Đấng Sáng Thế. Theo một số tôn giáo như đạo Khổng, Lão, Phật, hay Jainism thì không quan tâm đến khái niệm này (kiểu như hỏi nhà toán học hay nhà kinh tế đấng tạo hoá có hay không? Nhà toán học hay nhà kinh tế trả lời là không có mối quan tâm ấy.) Vì thế trong các tôn giáo này, chữ theology là không phù hợp. Tuy vậy, chưa có chữ nào hợp lý hơn nên cứ phải dùng vậy. Ngôn ngữ là tương đối mà thôi. Nhờ cách này mà kinh, luật, luận của Phật Giáo được học hỏi, thực hành, và truyền về thế hệ sau.

Lịch Sử Tôn Giáo là một hướng nghiên cứu lớn trong tôn giáo.

Tôn Giáo Tỉ Giáo (So Sánh Tôn Giáo này với Tôn Giáo kia hay các tông phái hay các kinh điển trông cùng tôn giáo).

Triết Học Tôn Giáo cũng là một hướng lớn. Trong hướng này có một hướng nhỏ gọi là Hiện Tượng Học Tôn Giáo. Hướng này có tính khoa học. Nó cộng với Tâm Lý Học Tôn Giáo (cũng có tính khoa học) sinh ra Khoa Học của Tôn Giáo.

Rồi một số trường phái nghiên cứu tôn giáo có tính khoa học (nằm trong khoa học xã hội) như Nhân Chủng Học Tôn Giáo, Xã Hội Học Tôn Giáo.

Xin nói thêm là tôn giáo được xếp vào Nhân Văn (humanity). Nó không có tính khoa học (có hai loại khoa học là Khoa Học Tự Nhiên như Vật Lý, Hoá, Sinh...) và Khoa Học Xã Hội. Nhân Văn không phải khoa học xã hội mặc dù nó rất gần. Nhiều tín đồ trong nhiều tôn giáo hay nói tôn giáo tôi rất khoa học nhưng thực ra không chắc đâu. Ví dụ sơ để thấy có 2 lý thuyết khoa học về con người và vũ trụ là thuyết tiến hoá của Darwin đại khái sự sống tiến hoá từ đơn giản đến phức tạp, ví dụ cụ thể là từ khỉ thành người. Lý thuyết thứ hai về vũ trụ là vũ trụ này xuất phát từ một Vụ Nổ Lớn (Big bang) cách đây 13.8 tỉ năm. Có tôn giáo nào phù hợp với 2 lý thuyết khoa học này? Chả có.

Khi khoa học không phù hợp với tôn giáo thì một số tín đồ bảo lý thuyết khoa học ấy sai rồi. Khoa học sẽ phát triển đưa ra lý thuyết mới...Đại khái công thức chung trong tâm lý tôn giáo về vấn đề này là 2 mục:

1. Tôn giáo tôi rất phù hợp với khoa học. Thí dụ thế này thế kia.

2. Nếu khoa học không giống với tôn giáo thì khoa học sai.

Mình chưa bàn tôn giáo hay khoa học bên nào đúng bên nào sai; mình chỉ nói có nhiều khác biệt trong tuyên bố hay nhận định giữa tôn giáo và khoa học.

Trong chính trị có khái niệm kiểm soát và cân bằng (checks and balances). Mình không biết nhiều về chuyện này nhưng mình nghĩ một cá nhân hay tổ chức tôn giáo nào nên có sự cân bằng (trong học hỏi, thực hành, và truyền bá tôn giáo) giữa hai hướng tiếp cận thần học truyền thống và khoa học của tôn giáo. Nếu thiên lệch về một trong hai thì cá nhân/tập thể ấy không đi xa được.

Thí dụ. Nếu anh đi theo hướng truyền thống theology thì anh vào một cơ sở tôn giáo tu và học hỏi giáo lý của tôn giáo ấy. Đây là hướng truyền thống. Tuy vậy, có một số điều trong tôn giáo ấy đã sai theo quan điểm khoa học mà nếu anh không có hướng tiếp cận khoa học của tôn giáo thì anh không biết. Anh chỉ tin nó đúng vì điều đó được ghi trong kinh điển tôn giáo tôi. Như thế nguy hiểm. "Tôn giáo không khoa học là mù quáng," ai đó đã cảnh báo như vậy.

Ngược lại, nếu anh học tôn giáo theo quan điểm của ngành khoa học nào đó thí dụ Tâm Lý Học Tôn Giáo chẳng hạn. Thì anh có tinh thần khoa học, anh kiểm chứng bằng thí nghiệm và dùng toán thống kê để ra quyết định vấn đề đó đúng hay sai theo phương pháp khoa học. Nhưng cái dở của phương pháp này là anh chả hiểu gì về nội dung tôn giáo mà anh nghiên cứu hết. Không nên để cho cái mác "khoa học" làm cho mình loá mắt không biết rằng khoa học có nhiều hạn chế, không phải ông thần đèn có thể làm mọi thứ. Ví dụ cụ thể một nàh khoa học tâm lý khi nghiên cứu tôn giáo cụ thể Phật Giáo, thiền, thì người này dùng một số máy móc để đo đạc sự thay đổi cấu trúc não bộ của một người tu thiền. Nếu người này tu 1 tiếng ngồi thiền một ngày thì trong bao lâu có kết quả khác biệt mà máy có thể đo được? Thí dụ sau 1 tháng có kết quả thấy được từ máy thì thí nghiệm nghiên cứu khác đi, thí dụ như sau 1 năm thì máy đo tăng lên bao nhiêu? Hay tăng lên 3 tiếng thiền một ngày thì sau 1 tháng sẽ khác ra sao, vân vân. Rồi nhà khoa học ấy công bố kết quả trên một tạp chí nào đó.

Công việc là thế. Nhưng nhà tâm lý ấy chả biết Kinh, Luật, Luận nhiều, cũng như chả hành trì gì. Đây là bất lợi vì bản thân người ấy cũng không học và không tu tôn giáo ấy được bao nhiêu mà giảng dạy cho tín đồ tu cũng không được. Cùng lắm chỉ thuyết trình vài buổi chứng mình được một số khám phá mà thôi. Không đưa con người từ phàm sang thánh được. Chúng ta không nên bị những chữ như "phương pháp khoa học" hút hồn. Khoa học không tôn giáo thì khập khiểng!

Phải quân bình giữa 2 hướng học tập tôn giáo là thần học kiểu truyền thống và một hướng nào đó có tính khoa học mới được.

Tất nhiên là còn có những hướng tiếp cận khác như Kinh Tế và Tôn Giáo, Chính Trị và Tôn Giáo, Nữ Quyền và Tôn Giáo, Tôn Giáo và Nghệ Thuật....

Tuy chưa đọc nhưng mình rất quý cuốn sách này. Đây là cuốn sách cần thiết cho ai muốn đi vào tìm hiểu tôn giáo cũng như cống hiến cả đời vào tôn giáo nào đó. Điểm hạn chế của cuốn sách này, mình xin mạo muội chỉ ra dù chưa đọc, đó là hơi cũ. Cuốn này đã xuất bản 20 năm rồi. Theo quan điểm học thuật Hoa Kỳ thì một số hiểu biết về Khoa Học Xã Hội sẽ lạc hậu đến mức không chấp nhận được sau 5 năm. Với Nhân Văn thì 10 năm. 20 năm là cũ lắm rồi. Bản thân mình khi học ở Mỹ thường phải mua sách mới xuất bản hay tái bản. Khoa học đã trở thành văn hoá.

Tuy vậy, chuẩn mực hàn lâm của Mỹ thì quá cao, chả phải quốc gia nào cũng chạy theo nổi, nhất là những quốc gia sử dụng ngôn ngữ khác tiếng Anh. Dịch thuật đòi hỏi thời gian nên dù là cường quốc cũng khó sánh được với Mỹ về vấn đề này. Huống hồ là một nước nghèo chậm phát triển. Phải chấp nhận thôi. 20 năm cũng tạm có thể chấp nhận được để đọc và chỉ cần biết rằng ở Mỹ người ta cho rằng cuốn này đã lạc hậu. Chỉ cần có ý niệm thế thì khi đọc cuốn này sẽ rất lợi lạc.

Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách Tôn Giáo Học Từ Nhiều Cách Tiếp Cận đến các bạn.