Phật Bác Quan Niệm Nghiệp Là Định Mệnh

Một số Phật Tử vẫn quan niệm về Karmic determinism (nghiệp như là định mệnh) dù rằng điều này không đúng.
Karmic determinism cho rằng tất cả mọi khổ đau, tai hoạ hay thành tựu của mình đều do cái nghiệp trong quá khứ (kiếp này và những kiếp xa xưa) gây ra. Điều này không đúng.
Bởi vì có nhiều nguyên nhân tác động đến mình mà những nguyên nhân đó không phải do nghiệp của mình (tạm gọi đó là nguyên nhân phi nghiệp). Mặt trời chiếu vào người mình là nguyên nhân phi nghiệp. Theo định nghĩa thì nghiệp là nguyên nhân/kết quả của thân, khẩu ý. Mặt trời không có nghiệp vì không có thân, khẩu, ý, mặc dù nó tác động mạnh mẽ đến loài người. Mùa hè nóng, mùa đông lạnh là những nguyên nhân phi nghiệp. Trọng lực là nguyên nhân phi nghiệp. Những nguyên nhân phi nghiệp rất nhiều.
Có hai quan niệm về định mệnh, và Phật đều bác bỏ cả. Thứ nhất cho rằng định mệnh mỗi cá nhân đã được an bài từ Đấng Sáng Thế. Thứ hai là định mệnh cá nhân do nghiệp.
Nhưng một cực đoan khác là phủ nhận tác động của nghiệp. Một số người theo thuyết đoạn diệt (nihilism) có quan niệm chết là hết nên làm gì có kiếp trước kiếp sau. Họ không tin vào nghiệp từ tiền kiếp.
Theo đạo Phật thì có nghiệp, tức là tạo tác/kết quả từ những hành động từ thân khẩu ý. Thực ra chữ nghiệp (karma) đã có trong Ấn Độ Giáo, Phật Giáo đưa khái niệm này vào thôi. Xin nói rõ thêm, trong thời kì đầu của Ấn Độ Giáo (Hinduism), thời văn hoá, kinh điển Vệ Đà (veda), thời kì này Phật chưa ra đời, thì nghiệp có nghĩa là kết quả của hành động do thân (có thể khẩu nữa). Sau này đến thời kì thứ hai và thứ ba thì nghiệp trong Ấn Độ Giáo cũng giống như trong Phật Giáo là kết quả của cả ba: thân, khẩu, và ý (không biết là Ấn Giáo có học từ Phật Giáo vấn đề này không, vì thời kì thứ 2 của Ấn Giáo trùng với thời gian Đức Phật ra đời). Nhưng mình nên biết là trong Đạo Phật, nguyên nhân do tâm thức tạo nghiệp rất lớn. Cụ thể nếu mình vô tình đạp đàn kiến trên đường thì nó sẽ khác nhiều với việc mình cố tình ngồi xuống giết kiến.
Một ví dụ khá đúng là nên hiểu rằng nghiệp tác động đến đời sống mình như di truyền vậy: hãy tránh hai cực đoan: 1, mọi điều xảy ra cho mình với tất cả đau khổ hay bệnh tật hay giàu sang...đều do di truyền; 2, chả có di truyền nào cả: tôi khác hoàn toàn so với cha mẹ tôi.
Thái độ đúng đắn là di truyền chiếm một phần ảnh hưởng đến đời mình nhưng những nguyên nhân phi di truyền, thí dụ giáo dục, y tế, gia đình, tôn giáo, bạn bè, chế độ chính trị, ý chí bản thân,... cũng ảnh hướng lớn lao không kém đến hạnh phúc hay đau khổ của mình.