Phật Giáo Ở Giữa Hai Truyền Thống Duy Tâm và Duy Vật

Có lý thuyết duy tâm cho rằng có đấng sáng thế hay thượng đế tạo dựng trái đất mặt trời các vì sáng và con người, cũng như linh hồn của con người. Tín đồ tin vào sự tồn tại của thượng đế, rằng "ý thức" quyết định "vật chất." Sau khi chết linh hồn con người vẫn không mất đi. Có 2/3 dân số thế giới hiện nay tin vào duy tâm (theo Chúa có hơn 2 tỉ, Đạo Hồi gần 2 tỉ, Đạo Ấn Độ có hơn 1 tỉ). Ngược lại là duy vật. Lý thuyết này cho rằng không có đáng sáng thế nào hết. Con người đã sáng tạo ra thượng đế mà thôi. Chết đi thì linh hồn cũng hết luôn, như máy tính bị đập nát thì dữ liệu cũng mất luôn. "Vật chất quyết định ý thức." Hai lý thuyết này khá ngược nhau nên không dễ khoan nhượng. (Chiến tranh Việt Nam ngoài việc cạnh tranh của 2 siêu cường còn là sự cạnh tranh của 2 lý thuyết này khi miền bắc theo duy vật mà miền nam theo duy tâm.)
Còn một lý thuyết nữa nằm đâu đó giữa duy tâm và duy vật là Đạo Phật. Theo tôn giáo mình đang theo,
cũng là quan điểm của mình, thì không có đấng sáng thế. Tuy vậy, vũ trụ đã có từ lâu, từ vô thuỷ rồi. Đạo Phật không tin vào một linh hồn bất diệt nhưng tin rằng sau khi chết xác thân con người tàn hoại đi nhưng tâm thức vẫn còn đó và tâm thức ấy bị chuyển hoá vì năng lực của nghiệp. Phật Giáo có diễn tả một số dạng sống khác ngoài con người như lục đạo: trời, người, A Tu La, súc sinh, ngạ quỷ, và địa ngục. Những dạng sống này nằm trong luân hồi còn một số dạng sống giải thoát được luân hồi thành Phật, Bồ Tát, A La Hán. Trở lại khái niệm "thánh thần " nói cho dễ hiểu là những dạng sống cao siêu về năng lực hơn con người thì Phật Giáo có tin vào thánh thần. Tuy vậy, thánh thần trong Đạo Phật cũng trợ duyên thôi chứ không quyết định được cuộc đời mình. Nói nôm na là người giáo sư giúp mình học thôi chứ mình phải tự học mới lên lớp được. Sau khi tai qua nạn khỏi rồi thì vẫn nên tin vào thánh thần.