Số Phận Hẩm Hiu của Kinh A Hàm

Kinh A Hàm là toàn bộ giáo lý Phật Thích Ca Mâu Ni dạy. Giá trị của những bộ kinh này là vô lượng. Ấy vậy, địa vị kinh này chưa được đánh giá đúng mức, chưa được phổ biến.
Song song với kinh A Hàm bằng chữ Hán, Phật Giáo còn có kinh Nikayas coi như là tương đương với kinh A Hàm. Có khác là kinh Nikayas thì có Tiểu Bộ mà số lượng thì nhiều gần bằng với 4 bộ kinh Nikayas gồm Trường Bộ, Trung Bộ, Tăng Chi Bộ, và Tương Ưng Bộ. Bên A Hàm thì quý ngài cho rằng những kinh giống với Tiểu Bộ là do người sau soạn ra nên không chấp nhận đưa vào hệ thống A Hàm. Điều này đã được giới nghiên cứu chấp nhận. Thành ra, kinh A Hàm gồm 4 bộ: Trường A Hàm (tương đương Trường Bộ trong Nikayas), Trung A Hàm (tương đương Trung Bộ), Tăng Nhất A Hàm (...Tăng Chi), và Tạp A Hàm (...Tương Ưng).
Kinh Nikayas được đón nhận rộng rãi trong thế giới Nam Tông. Thực ra, Nam Tông chỉ chấp nhận Nikayas là Kinh do Phật dạy. Khá nhiều người Nam Tông không thiết gì học kinh Bắc Tông Hán truyền. Một số người Nam Tông cho rằng kinh Bắc Tông là do người đời sau đưa vào hay do Bà La Môn ngoại đạo đưa vào nên họ cũng chả học kinh A Hàm.
Trên thế giới thì vì số lượng kinh Nikayas không quá nhiều nên đã được dịch ra tiếng Anh vài bản. Khá nhiều người theo Phật Giáo Tây Phương chỉ căn cứ vào kinh Nikayas coi như khuôn vàng thước ngọc lời Phật dạy. Họ không muốn học các kinh điển khác, trong đó có cả kinh A Hàm.
Bên Bắc Tông thì vẫn thừa nhận kinh A Hàm nhưng cho rằng đây là kinh Phật dạy thời đầu cho hàng tiểu thừa thanh văn nên người Bắc Tông thích đi về một số kinh mà họ cho là cao hơn như kinh Bát Nhã, Kim Cang, Hoa Nghiêm...
Trên thế giới thì vì kinh Bắc Tông có số lượng quá đồ sộ nên chưa dịch nổi ra nhiều ngôn ngữ Tây Phương. Vì nhiều người dân Á Đông chú trọng các kinh Đại Thừa nên các kinh này được dịch ra trước. Kinh Pháp Hoa đã có vài bản dịch Anh ngữ là ví dụ (một số người Bắc Tông cho rằng Kinh Pháp Hoa là vua của các kinh). Thế nên họ để kinh A Hàm ở địa vị ưu tiên phụ. Vì thế đến nay vẫn chưa có đủ bản dịch Anh ngữ kinh A Hàm từ dịch giả hàn lâm (có bằng tiến sĩ trong chuyên ngành phù hợp).
Một số người Nam Tông cho rằng kinh A Hàm được dịch Hán văn ra trễ hơn so với kinh Nikayas bằng ngôn ngữ Pali. Hơn nữa, Kinh Nikayas dùng Pali là ngôn ngữ Phật trong khi A Hàm đã bị dịch ra nhiều ngôn ngữ khác mới dịch ra chữ Hán nên tam sao thất bản. Vì thế tuy A Hàm giống với Nikayas nhưng mình nên học Nikayas.
Điều này không đúng.
Lí do thứ nhất là Kinh A Hàm dịch ra chữ Hán không trễ hơn kinh Nikayas dịch ra Pali, nếu không muốn nói là sớm hơn một chút. Năm 397, thầy Tăng Già Đề Bà (Sanghadeva) dịch các kinh Trung A Hàm và Tăng Nhất A Hàm. Sau đó đến năm 413 thì hai thầy Phật Đà Gia Xá (Buddhayasas) và Trúc Phật Niệm (Buddhasmrti) dịch kinh Trường A Hàm, và đến năm 435 thầy Cầu Na Bạt Đà La (Gunabhadra) mới dịch kinh Tạp A Hàm. Tức những bộ Kinh A Hàm được dịch từ thế kỉ 4 và 5 sau TL.
Trong khi đó, Kinh Nikayas được ngài Phật Âm (Buddhaghosa) dịch ra trong thế kỉ 5 sau TL. Mình không biết năm chính xác những bộ kinh Nikayas lần lượt được dịch nhưng vẫn đủ kết luận là kinh A Hàm được dịch sớm hơn một chút và bằng kinh Nikayas.
Còn về việc dịch ra nhiều ngôn ngữ, tam sao thất bản thì chưa chắc. Bên Nam Tông cho rằng kinh Nikayas được truyền từ Phật dùng tiếng Pali đến khi ghi ra giấy. Điều này không đúng. Phật không dùng tiếng Pali mà dùng tiếng Ma Kiệt Đà (Magādhi, gần giống Pali nhưng không phải). Rồi kinh điển có thể được dịch ra một đôi ngôn ngữ rồi mới vượt biển qua Sri Lanka dịch ra ngôn ngữ Sinhala. Sau đó mới viết ra giấy tk 1 trước TL. Rồi đến tk 5 mới dịch ra Pali. Tức là từ Phật đến khi ra kinh Nikayas ngôn ngữ Pali đã chuyển qua vài ngôn ngữ rồi.
Tương tự thế, Phật dùng tiếng Ma Kiệt Đà dạy rồi có thể dịch ra một đôi ngôn ngữ rồi ra tiếng Sanskrit rồi viết xuống giấy cũng tk 1 trước TL. Sau đó đến tk 4 và 5 dịch ra chữ Hán. Tức là độ tam sao thất bản hai bên chả kém gì nhau.

Ngài Hoà Thượng Thanh Từ đã dịch 4 bộ A Hàm, với sự hiệu đính của Hoà Thượng Thiện Siêu, từ Hán ra Việt nhưng dòng tu Trúc Lâm của ngài nhiều người cho rằng các kinh Đại Thừa quan trọng hơn và ngữ lục các tổ rất quan trọng nên quý ngài cũng ít chú trọng kinh A Hàm. Ngài Tuệ Sĩ và Đức Thắng có dịch A Hàm lần nữa gần đây. Kinh Nikayas do ngài Minh Châu dịch từ Pali ra Việt.
Trong khi kinh Nikayas trở nên rất phổ biến ở Á Châu lẫn Tây Phương thì kinh A Hàm, khá hẩm hiu, chả được nhiều người học hỏi.
Trong phòng học, mình để kinh Nikayas theo chiều ngang còn kinh A Hàm theo chiều dọc. Ở giữa là Tiểu Bộ Kinh, cao nhất.